GUTENBERG’DEN ÖNCE MÜSLÜMANLAR MATBAAYI KULLANANDI

İstanbul’un fethinden yaklaşık on yıl önce, bugün Fransa’ya bağlı Strasbourg şehrinde Alman zanaatkar Johannes Gutenberg’in Batı’da ilk defa matbaa kurup kitap bastığı bilinen bir husustur. Matbaayı ilk olarak Çinlilerin bulduğu ve kullandığı da bilinir. Yine bildiğimiz kadarıyla ilk basılı kitap, bir rahip tarafından 1907 yılında kuzey batı Çin’de bir mağarada bulunan 868 tarihli Elmas-Sutra adıyla binen bir Budist metnin Çince çevirisidir. Bu kitap halen British Museum’da korunmaktadır.

Matbaanın bizdeki macerası hep tartışmalara konu olmuş, onu geç kullanmaya başlamamız bir geri kalmışlık göstergesi olarak hep istismar edilmiştir. Matbaanın Gutenberg tarafından kullanılmasında yaklaşık 50 sene sonra 1495'de İstanbul’da, İspanya’dan gelen Yahudiler tarafından –üstelik gelişlerinden üç yıl sonra- kurulmuş ve işletilmiştir. Daha sonra ilk Ermeni matbaası 1567'de, ilk Rum matbaası ise 1627'de yine İstanbul'da kurulmuştur.

İlk Türk matbaası ise İbrahim Müteferrika ve daha sonraları sadrazam olan Yirmisekizçelebizade Sâid Efendi’nin gayretleri ve 1727'de Sultan III. Ahmed'in fermanı ile faaliyete başladı.

Bunlar bilinen ve tartışılan meseleler. Ancak daha az bilineni, matbaanın Gutenberg’den yaklaşık beş yüz yıl kadar önce Müslümanlar tarafından kullanılmasıdır.

İslam toplumunda kitaplar, istinsah yani elle yazmak suretiyle çoğaltılırdı. Bu yöntemle çoğaltma yaygındı ve yüz binlerce eser bu şekilde okurlarına ulaştı. Moğol istilası gibi binlerce kitabın yakıldığı dönemler olmasına rağmen bize, belki de dünyanın başka bir yeriyle kıyaslanamayacak oranda eser kaldı.

Kitap çoğaltmada istinsah yolu yeterliydi. Ancak çok daha fazla kişinin ihtiyaç duyduğu metinler için hangi yol kullanıldı? İlk kitaptan yaklaşık yüz yıl sonra Arap Müslümanlar bazı Kur’an ayetleri, dualar, Esmaü’l-hüsna içeren metinler bastılar. Bunlar muskalar şeklinde sarılıp taşımak için üretilen metinlerdi ve sadece ilim ehli tarafından değil, geniş halk kitleleri tarafından da talep edilmekteydi.

Fatımi dönemi Mısır’ında bu tür kağıt parçaları üzerine basılmış metinler, geniş talebi karşılamak üzere basıldı. Bunlardan birkaç örnek Fustat (eski Kahire)’de yapılan arkeolojik kazılarda gün yüzüne çıkarıldı. İncelemeler sonucunda 10. yüzyıla ait oldukları tespit edilen bu parçalarda dönemin kufi ve nesih stilde yazıları bulunuyordu. Mısır’ın kuru iklimi bunların korunmasında yardımcı olmuş olmalı.

Başka dönemlere ait parçalarda bulundu. 15 yy. ait İtalyan kağıdı üzerine basılmış güzel bir örmek eldedir. Bu Müslümanların beş yüz yıl basma işlerine devam ettiklerini gösterir. Uzun yıllar süren bu basım faaliyetinin Batıyı etkileyip etkilemediği ise araştırılmaya muhtaç bir konudur.

Bulunan yaklaşık 60 kadar örnek, Avrupa ve Amerika kütüphanelerindedir. Mısır’daki kütüphanelerde kaç tane olduğu ise bilinmiyor.

Öte yandan basılı metinlere ilişkin tarihî ve edebî literatürde çok az atıf vardır. Sadece 10 ve 14. yüzyıla ait Arapça şiirlerde, muskaların çoğaltılmasıyla ilgili tarş’ın kullanımına ait iki ima bulunur. Tarot kartlarının kaynağı olduğu iddia edilen bu tarş kelimesi, üzerine harfler oyulmuş bakır levhaları ifade eder. Bunlarla ve ayrıca Çin usulü tahta levhalarla basım işi yapılıyordu. Basımda tam olarak hangi tekniklerin kullanıldığı bilinmemektedir. Yalnız kesin olarak bilinen bir şey varsa o da Gutenberg’den beş yüz yıl kadar önce Müslümanların baskı işlemi yaptığıdır.

---------------------------

Haberin Doğrusu En Güncel Haber

Haberin Doğrusu, Bursa haber, Bursa son dakika, Doğru haber, Son dakika, Bursa iş dünyası, Bursaspor, Bursa hava durumu, Bursa nöbetçi eczaneler, Bursa ekonomi haberi, Bursa kapalıçarşı, Bursa trafik durumu