SON DAKİKA
Hava Durumu

İLGİNÇ ALETLERİN MUCİDİ CEZERİ

Haber Giriş Tarihi: 10.05.2021 00:59
Haber Güncellenme Tarihi: 10.05.2021 00:59
Kaynak: Haber Merkezi
https://www.haberindogrusu.com
İLGİNÇ ALETLERİN MUCİDİ CEZERİ

Teknoloji bize Batı’dan gelen bir şeydir. Bilgisayardan cep telefonuna her yeniliği oradan almayı artık garipsenmeyen bir temayül halinde yaşıyoruz. Oysa bir zamanlar bizim Batı’ya yolladığımız saatler orada şeytan icadı diye hayretle karşılanıyordu. Bu bizim kendi öz varlığımıza yabancı kalmamızın bir sonucu. Bu yabancılık, birçok değerimizi üstü örtülü bırakıyor. Bunlardan biri de bu topraklarda yaşamış Cezerî.

İslam teknoloji geleneğinin en önde gelen mekanik mühendislerinden biri hiç şüphesiz Cezerî’dir. Tam adı Bedîüz-Zamân Ebû'l-İzz İsmail bin er-Razzâz el-Cezerî’dir ve el-Cezîre veya Cizrelidir. 12. yüzyılın ortalarında doğdu. 1174 yılında Diyarbakır civarında hüküm süren Artukoğulları Beyliğinin hizmetine girdi. Bu hizmetinde 25 yıl geçirdikten sonra başmühendis oldu. Artuklu beyi Nasıruddin Mahmud’un emriyle el-Câmi‘ Beyne'l-İlm ve’l-‘Ameli'n-Nâfi fî Sınaâti'l-Hiyel (Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar) adlı abidevi eserini kaleme aldı.

Kitabın yazılış hikâyesini Cezerî şöyle anlatır: "Bir gün onun huzurundaydım ve yapmamı emrettiği aleti getirmiştim... Ne düşündüğümü sezdi ve gizlediğimi açığa vurdu ve bana söyle dedi, “Eşsiz araçlar yapmış, onları gücünle işler duruma getirmişsin. Seni yoran ve kusursuz biçimde inşa ettiğin bu şeyler kaybolup gitmesin. Benim için icat ettiğin bu araçları bir araya toplayan ve her birinden ve resimlerinden seçmeleri kapsayan bir kitap yazmanı istiyorum."

Kitap Arapça olarak 1206 yılında tamamlandı. Cezerî’nin hayatı hakkında elimizdeki bu eserinde verdiği bilgiler haricinde bir şey bilmiyoruz ve anlaşıldığına göre kitabın bitiminden birkaç ay sonra da vefat etmiştir.

Cezerî bu kitabında elli aletin yapımını şekilleriyle birlikte tarif etmiştir.

Bu aletler altı grupta toplanabilir: 1. Su ve mum saatleri, 2. İçki meclisleri için uygun kap ve figürler 3. İbrikler, kan alma tekneleri ve abdest alma leğenleri 4. Şekillerini değiştiren fıskiyeler ve sürekli çalan flüt 5. Derin olmayan göllerden ve ırmaklardan suyu yukarı çıkaran araçlar 6. Değişik ve farklı şeylerin yapımı (şifreli kilitler vs.). Cezerî’nin aletleri, pratik makineler olmanın yanı sıra, makine teknolojisinin gelişmesinde belirleyici etkisi olan teknikleri ve parçaları bir araya getirmiştir.

Cezerî’nin kitabı mekanik teknolojide Müslümanların başarısının zirvesidir. Kendisine öncülük etmiş birçok bilginin aletlerini ve tekniklerinin çoğunu içine alır. Arşimed, Benu Musa, Hibetullah ibn el-Hüseyn, el-Bedi el-Usturlabi gibi Yunan ve Arap mühendislerin isimlerini anar. Sonra onların aletlerinde yaptığı düzeltmeleri zikreder ve kendi icadı tamamen yeni makineleri sıralar.

Cezerî’nin eseri, çok sayıda ilginç aleti, örneğin şadırvan ve müzik otomatları tarif eder. Bu aletlerde su bir tanktan diğerine bir saatte akar. Bu işlem hidrolik anahtarların görülmedik kullanımı yoluyla olur. Cezerî’nin müzik otomatı, meclislerde misafirleri eğlendirmek için yapılmış su üzerinde bir kayıkta yüzen otomatik müzisyenlerden oluşur. Bu muhtemelen programlanabilir ilk otomattır. Değişik davul modelleri ve değişik ritimlerde ayarlanabilen bir davul makinesi biçimindedir.

Diğer ilginç bir alette fil saatidir. Bu saat Cezerî'nin en ünlü aracıdır. Bir filin sırtına konmuş karmaşık bir düzenekle her yarım saatte bir düzenli hareketler yaparak zamanı bildiren bir alettir. Bu saatin bir modeli Dubai’de ve Frankfurt’taki İslam Bilimleri Tarihi Enstitüsünde yeniden yapılmıştır.

Cezerî, sadece otomatik sistemler kurmakla kalmamış, otomatik olarak çalışan sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştı. Kendiliğinden çalışan otomatik sistemlerden sonra su gücü ve basınç etkisinden yararlanarak kendi kendine denge kuran ve ayarlama yapan makineler tasarlaması, Cezerî’nin otomasyon konusundaki en önemli katkısıdır.

 

 

En son gelişmelerden anında haberdar olmak için 'İZİN VER' butonuna tıklayınız.