İLK UÇAN KİŞİ KİM?

Endülüs’te, 852 yılında, yani Müslümanların İber yarımadasına çıkışlarından yaklaşık 140 sene sonra, Kurtuba şehrindeki ulu caminin minaresinde bir adam kuş kanadına benzer kocaman kanatlar takarak kendini boşluğa bıraktı. Kendisine delirmiş, hayatına kast edecek endişeleriyle bakan kalabalığın bakışları altında belli bir mesafe havada kaldıktan sonra yere inen bu adam küçük zedelenmelerle atlattığı bu uçuşundan sonra tarihe geçmişti. Ama hangi tarihe?

Antik Yunan’da anlatılan kendine kaz tüyünden kanatlar yaparak ilk uçan insan İkarus efsanesinden sonra uçma işini bir araç vasıtasıyla gerçekleştirme yolunda 18. yüzyıldan sonra çaba sarf eden kişiler arasında Emanuel Swedenborg, Sir George Cayley, John Stringfellow, Jean-Marie Le Bris gibi isimler geçer. İlk sürdürebilir, motorlu uçağı yapan kişiler ise Amerikalı Wright Kardeşler’dir. Bütün bu isimler arasında adı geçmeyen veya zoraki geçen ise Endülüslü bilgin İbn Firnas’tır.

Endülüslü bilim adamı Abbas Kasım İbn Firnas (ö. 887), 852 yılındaki ilk denemesinden sonra 875’te 65 yaşında iken Kurtuba yakınlarındaki Rusafa bölgesinde Gelin Dağı’nda (Cebelü’l-Arus) basit bir planör ile bir uçuş denemesi daha yapar. İnişte sorun yaşar ve bacağını kırar.

Bu uçuş denemeleri onu meşhur eder. Onu çekemeyen saray şairi Mümin İbn Said bir şiirinde onu alaya alır.

Uçuşunda Anka’dan daha hızlıydı

Kendini kerkenez tüyleriyle kaplamış adam.

Gariptir bu şiir onun uçuşu için tarihsel delilerden bir olmuştur. İbn Firnas’ın 887’de 77 yaşında ölümünden sonra çok geçmeden uçuşu tarihten silindi. Önemli Faslı tarihçilerden el-Mekkari, 17. Yüzyılda İbn Firnas’ın nadir başarılarını kitabında topladı, ancak bu kitap da 200 yıl çevrilmemiş olarak kaldı.

İbn Firnas'ın başarıları uçmakla sınırlı değildi. Birçok alanda ürün verdi, astronomi tabloları hazırladı, şiir yazdı. El-Makata adlı bir su saati tasarladı. Kaya kristallerini kesme yöntemini buldu. Yıldızların ve gezegenlerin hareketlerini gösteren bir halkalar zinciri geliştirdi. Suni yıldırım ve gök gürültüsü yapmayı başardı. Lynn Townsend White’a göre de o bir tür metronom geliştirmişti.

İbn Firnas’tan sonra kaydedilmiş ikinci uçuş, 1003 yılında büyük dil bilgini Cevheri tarafından yapıldı. Horasan’da Nişabur Camiinin çatısından şimdi bilinmeyen bir araçla uçmak isterken hayatını kaybetti. 1162’de Bizans İstanbul’unda Suriyeli bir Arap yelken benzeri bir pelerin ile hipodromun sütunlarının birinin üzerinden uçmak isterken yere çakıldı. Makro Polo da seyahatnamesinde doğu Asya’da insan taşıyan uçurtmalar gördüğünü yazar. Bu şekilde uçma fikri Orta Çağ’da zihinleri meşgul etmişti. Leonardo da Vinci de bu tür bir uçuş aleti tasarlamış, ama o uçmaya teşebbüs etmemişti.

Son olarak bizde Hezarfen Ahmed Çelebi ve Lagari Hasan Çelebi’ye ait uçma denemeleri de bu alanda yapılan teşebbüslerin durmadığını gösterir gibi anlatıldı durdu.