Nöromimari Bundan Yüzyıllar Evvel Uygulanıyordu

"Nöromimari bundan yüzyıllar evvel uygulanıyordu” desem abartmış olur muyum? Pek sayılmaz. Nasıl mı?

Bundan yüzyıllar evvel nöromimarinin temellendiği bulgular özellikle filozofların gündemi olmuştur.

Felsefi görüş çağlar üstü bir akışkanlıkla bilimsel çalışmaları besleyen kaynaklardan biridir. Bilim insanları düşünürlerin ortaya attıkları savları kanıta dayalı somut verilere dayandırmaya çalışır. Filozofun zihinsel dünyası kâinatta var olan bilginin özünü keşfetmeye yönelik olduğundan ve bu keşif sırasında kurallara ya da sınırlara bağlı kalmadığından ona matematikten, biyolojiden, beyinden, sinirbilimden gelen ilhamları en saf haliyle dile getirir. Bilim insanı da bu saf bilgiyi alır, kendi alanına göre kanıta dayalı somut verilerle ispatlamaya çalışır.

Nöromimarinin yüzyıllar evvelki uygulama biçiminde mimari mekân kavramı modern mimari anlayışa göre çok daha nitelikli olarak ele alınıyordu. Örneğin planlarda, cephelerde, bezemelerde altınoran kurallarına riayet ediliyordu. Akustik, ışık-gölge, yalıtım, fonksiyonellik gibi parametreler çok daha büyük bir hassasiyetle mimarın elinden çıkıyordu. O dönemlerde sinirbilim çalışmaları yoktu elbette. Fakat bir konuda uzmanlaşırsanız sezgisel verilerin yolakları zihninize açılır. Ruh, zihin, beden aynı hedefe kilitlendiğinde bâtini bilgi zâhiri bilgide tezahür eder.

Tarihi yapılara bakın. Her birinin ruhu var. Duvarların, dekorların, sütunların senfonisiyle adeta büyülüyorlar insanı. Mimarından, ustasına, zanaatkârına o yapıda emeği olan herkes kendi ruhundan bir parça aksettirmiş taşa, ahşaba, demire. Her detay öyle hassasiyetle düşünülmüş ki yapılar adeta şefkatli bir anne gibi kucaklıyor ziyaretçisini. 

Bu hassasiyete dair beni en çok etkileyen örneklerden birini paylaşayım.

X. Yüzyılda Büveyhi hükümdarı, Bağdat’ta darüşşifa inşa etmeye karar verdiğinde, hastane için uygun bir yer bulma görevini devrin meşhur tabibi Râzi’ye verir. Razi aynı yaş ve cinsten koyunlar kestirdikten sonra etleri parçalara ayırarak her birini Bağdat’ın değişik semtlerine astırır. Bu etler içinde, 24 saat sürecinde en taze kalabilen ve en az bozulmuş olanların bulunduğu yere Adudi Hastanesi inşa edilir.

Daha sonraki yüzyıllarda kasaba, köy ve şehirler inşa edilirken, özellikle darüşşifa gibi insan sağlığı ile ilgili yapılarda bu yönteme sıkça başvurulur.

Yüzyıllar evvel “insanın esenliğini” esas alan bir anlayışla inşa edilen darüşşifaların, medreseler veya şehirlerin ardından günümüz mimari anlayışına geldiğimizde ciddi bir yozlaşma görüyoruz. Bunun nedeni mimarlık disiplininin egosantrik ya da bir adım ileri giderek narsisistik bir anlayışla yorumlanması ve de uygulanmasıdır bana göre. Bu anlayış -hep bahsettiğim gibi- baskılayıcı ya da olumsuz çağrışımlar yapan mekânlar inşa eder.  Oysa nöromimari paradigması mekândaki en küçük detaydan en geniş kapsamlı tasarımlara kadar her fenomenin, varlığı ile varoluşa hizmet etmesini sağlamayı hedefler.